نظرگاه زیبایی شناسی اکویی: از زیبایی کلاسیک تا زشتی در روزگار ما - وبلاگ شخصی اسماعیل

به گزارش وبلاگ شخصی اسماعیل ، موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) فرهنگستان هنر، دو کتاب مهم اومبرتو اکو در زمینه زیبایی شناسی و فلسفه هنر یعنی تاریخ زشتی و تاریخ زیبایی را تجدید چاپ کرد. مطالعه این دو کتاب می تواند هندسه فکری اکو در موضوع زیبایی شناسی و فلسفه هنر را برای مخاطبان روشن کند.

تاریخ زشتی

چاپ چهارم کتاب تاریخ زشتی با ترجمه مشترک هما بینا و کیانوش تقی زاده با شمارگان هزار نسخه، 401 صفحه و بهای 85 هزار تومان منتشر شد. چاپ نخست این کتاب به سال 1395 با شمارگان 1500 نسخه و بهای 34500 تومان در دسترس مخاطبان نهاده شده بود. افتتاحیه کتاب مصاحبه فرانسوا بونل با اومبرتو اکو درباره تاریخ زشتی است.

تاریخ زشتی 15 فصل به ترتیب با این عناوین دارد: زشتی در جهان کلاسیک، شیفتگی، مرگ، شهادت، روز قیامت، دوزخ و اهریمن، هیولاها و نشانه های منحوس، زشت، مضحک و شرم آور، زشتی زن از دوران باستان تا دوره باروک، اهریمن در جهانی مدرن، جادوگری، شیطان پرستی، سادیسم، فیزیکا کوریوسا، رمانتیسم و رستگاری زشتی، ناشناخته، برج فولادی و برج عاج، جنبش های پیشتاز و پیروزی زشتی، زشتی دیگری، کیچ و کمپ و زشتی در روزگار ما.

به زعم اکو زشتیِ فی نفسه عبارت است از آن نوع زشتی که قالبی جهانشمول دارد، مانند لاشه ای متعفن یا میوه گندیده در حال فساد، جنازه یا... همه اینها مشمؤز نماینده اند. درست است که چیزهای مشمؤز نماینده متناسب با تمدن های مختلف متفاوتند اما نحوه بروز اشمئزاز امری است جهانشمول. زشتی صوری اما آن نوعی از زشتی است که منزجرنماینده نیست.

یونانیان باستان معتقد بودند که زیبایی همانا خوبی است. خدایان و قهرمانان هم از زیبایی و هم از فضایل اخلاقی بهره مند بودند. ولی یک استثنا در یونان باستان وجود داشت و آن هم سقراط بود. درباره سقراط عموم روایت ها بر این است که او صورتی زشت داشت، اما روحش عظیم بود. همین ویژگی یونانیان را به این فکر انداخت که زشتی صورت می تواند زیبایی سیرت را پنهان کند. عالم مسیحیت با اخذ این ایده یونانی که مطابق آن زیبایی و خوبی کیفیتی واحد تلقی می شد، به این ایده اعتبار بخشید که نتیجتا زشتی و بدی نیز به همان سیاق یکسانند. هرچند که هنرمندان جهانی مسیحیت ازا ین فلسفه تخطی کردند و مسیح را به صورت مصلوب، مضروب و خون آلود به تصویر کشیدند: یعنی درست در شرایط زشت.

اما برای شرح مفهوم زشتی طی ادوار مختلف نیز چیزی در دست نداریم بجز آثار هنری. هنگام سخن گفتن از زشتی هنری باید به یاد داشت که تمامی نظریه های زیبایی شناختی دست کم از یونان باستان تا دوران مدرن موید این نکته اند که هر شکلی از زشتی به مدد پرداخت و نمایش هنری دقیق و ماهرانه می تواند از زشتی رهایی پیدا کند.

ارسطو در فن شعر از امکان آفرینش زیبایی به وسیله تقلید استادانه آنچه تهوع آور است سخن می گوید و پلوتارک نیز در جایی اشاره نموده که وقتی زشتی طی پرداختی هنرمندانه نسخه برداری گردد، اگرچه زشتی اش همچنان به قوه خود باقی است، اما مهارت هنرمند به این زشتی نوعی پژواک زیبایی می بخشد. پس بنابراین می توان سه نوع زشتی را دریافت یا به سه پدیدار از زشتی رسید: زشتی فی نفسه، زشتی ظاهری و توصیف هنری این دو. و همه اینها ممکن است بر اساس شرایط زمانی و مکانی و در فرهنگ های مختلف تطوری اساسی پیدا نمایند. به عبارتی مقوله زشتی درست به مانند زیبایی پدیده ای نسبی است.

تاریخ زیبایی

موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن) همچنین چاپ ششم کتاب تاریخ زیبایی را با شمارگان هزار نسخه، 230 صفحه و بهای 55 هزار تومان منتشر نموده است. چاپ نخست این ترجمه سال 1390 با شمارگان دوهزار نسخه و بهای 7500 تومان در دسترس مخاطبان نهاده شده بود.

تاریخ زیبایی زیر نظر اومبرتو اکو، متفکر معاصر ایتالیایی نوشته شده است. کتاب 17 فصل دارد که مقدمه و 9 فصل از هفده فصلِ کتاب را اکو نوشته و دیگر فصل ها به سرپرستی او به قلمِ جورلامو دو میکله استاد فلسفه و همکار او در دانشگاه بولونا در ایتالیا، به رشته تحریر درآمده است. مترجم کتاب هما بیناست و جهانگیر شهدادی نیز پیشگفتاری بر کتاب نوشته و حاشیه هایی بر آن زده است. ویراستار کتاب کیانوش تقی زاده انصاری است.

هفده فصل کتاب، که هرکدام شامل بخش های متعدد است، آنالیز زیبایی را به روال معمول پژوهش های غربی، از تمدن یونان کهن شروع می نماید و با گذشت از دوره های گوناگون تاریخ فرهنگ غرب به زمان حال می رسد. جست وجوی او برای یافتن تعریفی از زیبایی در دوران کنونی به ویژه برای نسل امروزی جالب است.

آرمان زیبایی شناسی در یونان قدیم و آپولونی و دیونوسیوسی هر دو نوشته دومیکله، زیبایی در قالب تناسب و هماهنگی، نور و رنگ در قون وسطا، زیبایی هیولاها، از شعر روستایی تا زن فرشته سان همگی نوشته اکو، 6 فصل ابتدایی کتاب را تشکیل می دهد.

فصل های هفتم تا دهم کتاب به ترتیب با عنوان های زیبایی سحرآمیز از سده پانزدهم تا شانزدهم، بانوان و قهرمانان، از ملاحت تا زیباییِ ناآرام و استدلال و زیبایی و همچنین فصل دوازدهم با عنوان زیبایی رمانتیک، فصل چهاردهم با عنوان شیء جدید نوشته دومیکله هستند.

فصل های دیگر نوشته اکو در این کتاب فصل یازدهم با عنوان امر شکوهمند، فصل سیزدهم با عنوان کیشِ زیبایی و فصول پانزدهم تا هفدهم به ترتیب با عنوان های زیبایی ماشین آلات، از فرم های انتزاعی تا اعماق مواد و زیبایی رسانه ها هستند.

کتاب تاریخ زیبایی ابتدا به صورت درس نوشته هایی به زبان ایتالیایی در سال 2002 چاپ شد و سپس زیرنظر خود او در سال 2004 به انگلیسی ترجمه و در دسترس مخاطبان نهاده شد.

بیان سهل و ممتنع و تاویل های این کتاب آن را از کتاب های تاریخ هنر، یا تاریخ ادبیات، یا فلسفه هنر و مشابه آنها متفاوت می نماید.

اومبرتو اکو و همکارش با بیانی روشن و به اختصار سرتاسر تاریخ فرهنگی اروپا را در می نوردند، ولی در این گذر دریافت های عمیق و گاه پیچیده ای را مطرح می نمایند، از قبیل ارتباط تعریف ها با تعبیرهای زیبایی از دوران کهن تا دوران مدرن، رابطه تعریف زیبایی در هر عصر با مکاتب فکری و فلسفی زمان خود، دگرگونی تعریف زیبایی همراه با دگرگونی های اجتماعی و انقلاب های فکری و رابطه تعریف های زیبایی با ارزش های فکری و معنوی هر فرهنگ.

رابطه زشتی با زیبایی و زیبایی هیولاها، گسیختگی نظام زیبایی غربی همراه با ناپدید شدن دستگاه های فلسفی گذشته آن فرهنگ، ابداع نظام های جدید زیبایی و اشاره به آنها در هر دوران فکری در غرب و تداخل برداشت های شخصی و فردی هنرمندان دوران معاصر در نگرش فرهنگ های جهان نسبت به زیبایی از دیگر محتویات کتاب است.