رویدادهای نجومی اردیبهشت 1401؛ از بارش های شهابی تا مقارنه سرخابی - وبلاگ شخصی اسماعیل

به گزارش وبلاگ شخصی اسماعیل، اردی بهشت، ماه شکوفایی طبیعت است و فرصت خوبی است که با رفتن به منطقه ها دور از آلودگی نوری، از طبیعت زمین و آسمان استفاده کنیم؛ بنابراین در این جا مروری بر رویدادهای نجومی این ماه در سال 1401 داریم تا بتوانید با برنامه ریزی بهتری سراغ تماشای جذابیت های آسمان شب بروید.

هوای اردیبهشت برترین زمان برای حضور در طبیعت است و زیبایی های آسمان شب بخش جدایی ناپذیر طبیعت که از پیشاتاریخ چشم انسان را خیره و هوش او را تسخیر نموده است. این ماه پدیده های رنگارنگی را می توان در آسمان شب دید.

ماه در اردیبهشت با سیاره های منظومه شمسی قرار دیدار گذاشته است و هر روز به سراغ یکی می رود. علاوه بر این همراهی جالبی هم با اجرام عمق آسمان و اجرام مسیه ازجمله خوشه پروین دارد. این ماه بعلاوه با چند بارش شهابی مجذوب نماینده تر می گردد که کانون آن ها در صورت های فلکی شلیاق و دلو است و به همین نام ها شناخته می شوند.

سیاره های درخشان منظومه شمسی هم همگی صبحگاهی هستند و در سراسر ماه یک هم راستایی تماشای را ایجاد می نمایند. بنابراین به ویژه برای اهالی طبیعت گردی (کمپینگ) که از ساعاتی پیش از طلوع آفتاب برمی خیزند، منظره های بکر و تماشایی در آسمان قابل مشاهده است. در انتها ماه هم مقارنه دو سیاره آبی و قرمز منظومه شمسی که با دوربین دوچشمی دیده می گردد بر زیبایی حرکت سیارات اردیبهشت می افزاید.

رویدادهای مهم نجومی اردیبهشت 1401

پنج شنبه 1 اردیبهشت (April 21)

دنباله دار C/2021 O3 یا پن استارز (PanSTARRS) در حضیض مداری خود قرار می گیرد و نزدیک ترین فاصله را به خورشید دارد. در این هنگام دنباله دار در سیستم محتصات استوایی، دارای بُعد 2 ساعت و 05 دقیقه شرقی و میل 3.2+ درجه خواهد بود و حدود ساعت 18:00 ساعت هماهنگ جهانی (21:30 به وقت تهران) امکان رصد دارد. سپس به سمت افق فرو می رود و در ساعت 01:30 روز بعد به وقت تهران، غروب می نماید. با قدر حدود 10.0 انتظار نمی رود که این دنباله دار با چشم غیرمسلح قابل مشاهده باشد.

آدینه 2 اردیبهشت (April 22)

بارش شهابی شلیاقی (Lyrids) از 25 فروردین تا 10 اردیبهشت (14 تا 30 آوریل) ادامه دارد اما برترین شب برای تماشا و عکاسی این پدیده بین 2 و 3 اردیبهشت (22 و 23 آوریل) است. اوج بارش در ساعت 18:59 ساعت هماهنگ جهانی (22:29 به وقت تهران) با 20 شهاب در ساعت روی می دهد. در این زمان فاز ماه 58.2 درصد است و بنابراین شرایط خیلی مطلوبی برای لذت بردن از این پدیده نخواهد بود.

شنبه 3 اردیبهشت (April 23)

در ساعت 16:26 به وقت تهران تربیع آخر ماه صورت می گیرد و ماه رمضان رو به انتها می گذارد.

دوشنبه 4 اردیبهشت (April 25)

زحل در 20:55 ساعت هماهنگ جهانی روز یک شنبه (01:25 دوشنبه به وقت تهران) از 4.3 درجه ای شمال ماه می گذرد. در این هنگام فاز ماه 34.9 درصد است و با قدر 11.5- می درخشد. زحل هم با قدر 0.6 در کنار آن چشم انداز ای تماشایی را ایجاد می نماید. برای ایران این چشم انداز در ساعت 03:57 با جدایی زاویه ای 5.1 درجه قابل رؤیت خواهد بود.

سه شنبه 6 اردیبهشت (April 26)

در ساعت 04:29 ماه با فاز 24.4 درصد در کنار سیاره سرخ رنگ مریخ دیده می گردد. در این هنگام جدایی زاویه ای 4.4 درجه است. قدر ماه در این شب 11.1- و قدر مریخ 0.9 است.

ساعتی بعد در 05:55 اوج اختفای ستاره دوتایی تاو-دلو (Tau Aquarii) با ماه روی می دهد. رویدادی که از 05:39 شروع شده است در ساعت 06:11 به انتها می رسد.

چهارشنبه 7 اردیبهشت (April 27)

ماه که حالا فاز کمتری دارد و به 14.6 درصد رسیده است، پس از دیدار با زحل و مریخ در این روز همنشین های دیگری خواهد داشت و به دیدار ناهید و مشتری می رود تا یک اجتماع تماشایی را در ساعت 04:57 به وقت تهران شکل دهد. در ساعت 05:55 ماه با زهره و مشتری به ترتیب 4.4 درجه و 6.5 درجه فاصله خواهد داشت.

پنج شنبه 8 اردیبهشت (April 28)

دو سیاره ناهید و نپتون مقارنه ای تماشایی خواهند داشت که فاصله آن ها را به تنها 0.2 درجه قوسی می رساند. این یکی از برترین فرصت ها برای رصد سیاره نپتون است و به ابزار اپتیکی احتیاج دارد.

آدینه 9 اردیبهشت (April 29)

آدینه 9 اردیبهشت، هلال آخر ماه رمضان 1443 در ساعت 05:55 به آسانی با چشم غیرمسلح قابل رؤیت خواهد بود.

در ساعت 12:30 به وقت تهران هم سیاره عطارد در بیشترین کشیدگی شرقی، یعنی 20.6 درجه قرار می گیرد و برترین زمان برای رصد در آسمان شامگاهی خواهد بود.

مدار عطارد از مدار زمین به خورشید نزدیک تر است و این یعنی همواره نزدیک به خورشید در آسمان ظاهر می گردد که با توجه به درخشندگی خورشید، بیشتر مواقع شرایط رصدی سختی دارد. هر بار که به بیشترین فاصله از خورشید (بزرگ ترین کشیدگی) می رسد، می توان آن را در برترین برای چند روز در برترین شرایط رصدی مشاهده کرد.

این پدیده تقریبا هر 3 تا 4 ماه یک بار تکرار می گردد و بسته به اینکه عطارد در شرق یا غرب خورشید باشد، به طور متناوب در طول صبح یا عصر رخ می دهد. اگر مانند اردیبهشت ماه، در شرق خورشید باشد، درست پس از خورشید طلوع و غروب می نماید و تا ساعتی پس از غروب خورشید دیده می گردد که برترین زمان برای عکاسی از آن خواهد بود.

عطارد در این روز یک رویداد دیگر را هم رقم می زند و با جدایی زاویه ای 1.4 درجه، مقارنه ای تماشای با خوشه ستاره ای پروین (M45) خواهد داشت.

در این روز دنباله دار پن استارز (C/2021 O3) هم با قدر 5.6 در آسمان خواهد بود و برترین فرصت برای رصد آن است.

شنبه 10 اردیبهشت (April 30)

در ساعت 05:51 دو سیاره زهره و مشتری که در بامداد روزهای گذشته کنار ماه دیده می شدند، حالا خودشان با یکدیگر دیدار خواهند داشت و یک مقارنه را با 0.8 درجه جدایی زاویه ای شکل می دهند.

عطارد و خوشه پروین هم که همچنان از تماشای هم سیر نمی شوند، در این روز جدایی زاویه ای خود را به 1.4 می رسانند و ساعت 21:10 قابل رصد خواهند بود.

شنبه شب اما شروع یک رویداد دیگر هم خواهد بود: خورشیدگرفتگی جزئی.

یک شنبه 11 اردیبهشت (May 1)

خورشیدگرفتگی جزئی با قدر گرفت 63.0 درصد که در ساعت 23:15 شب گذشته به وقت تهران شروع شده بود تا 03:07 بامداد ادامه می یابد و اوج آن در ساعت 01:11 به وقت تهران خواهد بود. با توجه به زمان وقوع، این کسوف در ایران قابل رؤیت نیست و فقط در جنوب آمریکای جنوبی، بخش هایی از قطب جنوب و بر فراز بخش هایی اقیانوس آرام و اطلس قابل مشاهده خواهد بود.

در این روز اما یک رویداد مهم دیگر هم روی می دهد و در ساعت 19:51 هلال اول ماه شوال 1443 هجری قمری در آسمان ظاهر می گردد که با ابزار اپتیکی به سختی قابل رصد خواهد بود.

دوشنبه 12 اردیبهشت (May 2)

سیاره عطارد و خوشه پروین همچنان در نزدیکی هم قرار دارند و در ساعت 20:41 به وقت تهران ماه هم به جمع آن ها می پیوندد تا اجتماعی زیبا را شکل دهند. در این ساعت جدایی زاویه ای ماه با خوشه پروین 4 درجه و با عطارد 2.1 درجه خواهد بود. ماه در قدر 8.7- و عطارد قدر 0.7 می درخشند و فاز ماه هم 2.9 درصد است.

چهارشنبه 14 اردیبهشت (May 4)

در ساعت 23:11 ماه در کنار خوشه ستاره ای باز M35 با جدایی زاویه ای 5.5 درجه قرار می گیرد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی احتیاج است.

پنج شنبه 15 اردیبهشت (May 5)

در ساعت 11:50 سیاره اورانوس در مقارنه با خورشید قرار می گیرد و ساعت 17:16 هم ماه به اوج مداری می رسد. در این هنگام فاصله ماه با زمین 405.3 هزار کیلومتر خواهد بود.

بعلاوه با نزدیک شدن به اوج بارش شهابی اتا دلوی و با توجه به فاز بسیار کم ماه، در آسمان تاریک منظره های تماشای ایجاد می گردد.

آدینه 16 اردیبهشت (May 6)

ساعت 12:30 اوج بارش شهابی اتا دلوی (Eta Aquariids) خواهد بود که شاخص آهنگ ساعتی سرسویی (ZHR) آن 50 شناسایی شده است و به صورت دوره ای می تواند بین 40 تا 85 هم متغیر باشد. این بارش شهابی از 19 آوریل (29 فروردین) شروع شده و تا 28 می (18 خرداد) ادامه دارد.

این بارش شهابی از هر دو نیمکره زمین قابل مشاهده است اما در نیمکره جنوبی شرایط رصدی بهتری دارد.

شنبه 17 اردیبهشت (May 7)

ساعت 00:51 بامداد مقارنه تماشایی ماه با ستاره پولوکس (Pollux) درخشان ترین ستاره صورت فلکی جوزا یا دوپیکر (Gemini) با قدر 1.2 روی می دهد و جدایی زاویه ای آن ها را به 3.3 درجه می رساند.

یک شنبه 18 اردیبهشت (May 8)

ساعت 01:21 ماه در 4.7 درجه ای خوشه ستاره ای کندوی عسل (M44) قرار می گیرد که برای رصد آن به ابزار اپتیکی احتیاج است.

دوشنبه 19 اردیبهشت (May 9)

ساعت 04:51 بامداد تربیع اول ماه روی می دهد تا به تدریج فاز ماه را افزایش دهد. بدین ترتیب شرایط برای رصد آسمان شب کمی دشوارتر خواهد شد.

سه شنبه 20 اردیبهشت (May 10)

بامداد این روز اوج بارش شهابی کم فروغ اتا شلیاقی (Eta Lyrids) با 3 شهاب در هر ساعت روی می دهد.

در ساعت 00:52 به وقت تهران، اختفای خراشان ستاره ای اتا اسد (Eta Leo) از قدر 3.5 با ماه روی می دهد که از جنوب، جنوب شرقی و غرب ایران دیده می گردد. ساعت 02:27 هم قمر زمین، قلب شیر را نشانه می گیرد و به 4.3 درجه ای ستاره یا قلب الاسد می رسد.

چهارشنبه 21 اردیبهشت (May 11)

سیاره عطارد در اقامت اول قرار می گیرد و حرکت رجعی خود را شروع می نماید.

شنبه 24 اردیبهشت (May 14)

ماه و ستاره زیبای سماک اعزل مقارنه خواند داشت که در ساعت 04:20 بامداد و با جدایی زاویه ای 3.9 درجه روی می دهد.

یک شنبه 25 اردیبهشت (May 15)

شروع اختفای ستاره لاندا سنبله که از قدر 4.5 می درخشد با ماه در ساعت 03:23 بامداد روی می دهد.

دوشنبه 26 اردیبهشت (May 16)

ماه کامل در ساعت 04:14 (08:44 به وقت تهران) روی می دهد. علاوه بر این در مناطقی از زمین شامل آفریقا، آمریکا اروپا و پلی نزی فرانسه، ماه از سایه زمین می گذرد و ماه گرفتگی (خسوف) کامل را ایجاد می نماید. این رویداد از 06:58 تا 10:28 به وقت تهران (02:28 تا 05:55 ساعت هماهنگ جهانی) ادامه خواهد داشت و اوج آن در ساعت 08:42 خواهد بود.

سه شنبه 27 اردیبهشت (May 17)

مقارنه ماه و ستاره قلب العقرب (Antares) با جدایی زاویه ای 3.3 درجه در ساعت 05:35 صورت می گیرد و در ساعت 19:53 هم ماه در حضیض مداری خود به فاصله 360.3 هزار کیلومتری زمین می رسد.

چهارشنبه 28 اردیبهشت (May 18)

ساعت 05:05 یک چشم انداز تماشایی از دو عضو سرخ و آبی منظومه شمسی روی می دهد و سیاره های قرمز-رنگ مریخ و آبی-رنگ نپتون با جدایی زاویه ای 0.6 درجه کنار هم قرار می گیرند که با توجه به فاصله نپتون برای رصد آن به ابزار اپتیکی احتیاج است.

شنبه 31 اردیبهشت (May 21)

ساعت 23:48 سیاره عطارد در مقارنه داخلی که به مقارنه سفلی معروف است قرار می گیرد و با توجه به نزدیکی ظاهری زیاد به خورشید، شرایط رصدی خوبی نخواهد داشت.

شرایط کلی ماه، خورشید و سیاره ها

ماه

در شروع اردیبهشت تنها قمر زمین که چندین روز از قرص کامل آن گذشته است، شامگاهی است و از ابتدای بامداد طلوع می نماید و تا اوایل روز در آسمان خواهد بود. سپس ماه به سمت تربیع آخر می رود که در سوم اردیبهشت روی می دهد و با رفتن به میانه اردیبهشت از نظرها پنهان می گردد تا پس از آن طلوع هلال ماه شوال، نوید انتها رمضان و عید فطر مسلمانان را بدهد.

درخشان ترین جرم آسمان شب زمین پس از خورشید، در اردیبهشت هم نشینی هایی تماشایی با سیاره های منظومه شمسی و بعضی از ستاره های معروف دارد که ازجمله آن ها می توان به ناهید و مشتری و بعلاوه خوشه ستاره ای هفت خواهران (پروین) اشاره نمود.

در نیمه اردیبهشت، ماه صبحگاهی خواهد بود و شب هنگام به زیر افق می رود اما با رفتن به سمت انتهای اردیبهشت، دوباره شامگاهی می گردد و مانند اول ماه تا ساعات ابتدایی روز میزبان آسمان خواهد بود.

خورشید

ستاره مرکزی منظومه شمسی در ماه اردیبهشت، در صورت فلکی حمل (Aries) خانه دارد. اگرچه از گذشته نام آن با صورت فلکی تماشایی گاو یا ثور (Taurus) گره خورده است اما با تغییر زاویه محور زمین در طول قرن ها، زاویه دید ناظر زمینی هم تغییر نموده است و خورشید را با تأخیری تقریبا یک ماهه، در برج های 12 گانه می بیند.

از ابتدای ماه، مانند فروردین، طول روز افزایش می یابد تا از 13 ساعت و 18 دقیقه در ابتدای اردیبهشت به 14 ساعت و 11 دقیقه در انتهای ماه برسد و بدین ترتیب طلوع حدود نیم ساعت زودتر و غروب حدود نیم ساعت دیرتر روی خواهد داد.

خورشید در حال سپری کردن چرخه آب وهوایی تازه ای است و هرچند اوج فعالیت آن برای نیمه این دهه میلادی پیش بینی شده است، اما این روزها تا حدی خارج از انتظار، چندین بار فعالیت شدیدی از خود نشان داده است که حتی طوفان های ژئومغناطیسی آن باعث اختلال در سیستم های زمینی هم شده است. بنابراین در این ماه هم وقوع چنین پدیده هایی احتمال خواهد داشت.

عطارد

سیاره عطارد در ابتدای اردیبهشت اندکی از خورشید فاصله گرفته و شامگاهی است. بنابراین می توان تا ساعتی پس از غروب خورشید آن را مشاهده کرد. این فرصت در 9 اردیبهشت به اوج خود می رسد و تا چند روز پس از نیمه اردیبهشت ادامه می یابد اما پس از آن با توجه به غروب دیرتر خورشید و نزدیکی بسیار با کوچک ترین ستاره منظومه شمسی، تماشا آن به ویژه برای چشم غیرمسلح غیرممکن می گردد.

سیاره تیر در این ماه هم نشین خوشه پروین است و فرصتی مناسب برای عکاسی ایجاد می نماید. در 12 اردیبهشت ماه هم به جمع آن ها می پیوندد تا این زیبایی را کامل کند.

ناهید

درخشان ترین سیاره منظومه شمسی از نگاه زمین، قرار است در این ماه منظره ها بکری را برای ناظران زمینی خلق کند. در طول اردیبهشت این سیاره با طلوع از افق شرقی، سراسر روز را میهمان آسمان زمین است.

بنابراین اگر سحرخیز باشید، می توانید در ابتدای ماه آن را از حدود ساعت 04:30 به وقت محلی تماشا کنید که حدود 2 ساعت در کنار منظره ها زمینی می درخشد و فرصتی خوب برای عکاسی ایجاد می نماید. چیدمان تماشایی ناهید در آسمان صبحگاهی همراه با سیاره های مشتری، مریخ و زحل، فرصتی است که نباید از دست داد.

این چیدمان باعث می گردد که 10 اردیبهشت مقارنه ای بسیار نزدیک با مشتری داشته باشد. با نزدیک شدن به انتهای ماه، طلوع این سیاره هم زودتر روی می دهد و به حدود ساعت 04:00 نزدیک می گردد اما با توجه به اینکه خورشید هم زودتر طلوع می نماید، همچنان فرصت رصدی محدودی خواهد داشت.

مریخ

سیاره سرخ منظومه شمسی هم اگرچه صبحگاهی است اما شرایط تماشای بهتری نسبت به زهره خواهد داشت. مریخ اردیبهشت را در صورت فلکی آبریز می گذراند و در اوایل ماه از حدود ساعت 04:00 از افق شرق طلوع می نماید و تا طلوع کامل خورشید در آسمان دیده می گردد؛ هرچند غروب آن حدود ساعت 15:00 روی می دهد.

سیاره بهرام هم اکنون میزبان بسیاری از مسافران رباتیک زمینی است و مریخ نورد پشتکار هم دومین کارزار علمی خود را در آن شروع نموده است. بنابراین نگاه به یکی از مهم ترین اهداف کاوش بشر قطعا علاوه بر زیبایی، تفکربرانگیز هم خواهد بود.

با نزدیک شدن به انتهای ماه مریخ کم کم از خورشید فاصله می گیرد و علاوه بر طلوع زودتر، زمان رصدی آن هم بیشتر می گردد تا جایی که در انتهای اردیبهشت طلوع آن در ساعت 03:06 به وقت تهران روی می دهد و 2.5 ساعت میزبان آسمان پگاه خواهد بود.

مشتری

بزرگ ترین سیاره سامانه ستاره ای ما، در ماه اردیبهشت گاهی هم نشین مریخ و گاهی هم نشین ناهید می گردد. البته این فقط از دید ناظر زمینی روی می دهد و در واقعیت این اجرام میلیون ها کیلومتر از هم فاصله دارند.

ابتدای اردیبهشت، مشتری حدود ساعت 05:00 به وقت محلی طلوع می نماید و هرچند غروب آن حدود 05:00 بعدازظهر خواهد بود اما فرصت تماشای آن تنها تا هنگام طلوع خورشید است. اما با پیشروی به سمت انتهای ماه فرصت رصد آن هم بهتر می گردد. غول گازی منظومه شمسی کم کم به سمت مریخ متمایل می گردد و با طلوع از حدود ساعت 03:30 به وقت محلی، مانند سیاره سرخ، 2.5 ساعت برای تماشای آن موقع خواهد بود.

این سیاره در روزهای 7 و 10 اردیبهشت هم مقارنه های زیبایی را با سیاره های منظومه شمسی و ماه شکل می دهد.

زحل

ارباب حلقه ها در اردیبهشت پیشگام سیاره های قبل از خود است و زودتر از بقیه حدود 03:30 به وقت محلی، از افق بین شرق و جنوب شرقی سر برمی آورد تا پس از ساعتی، چشم انداز ای تماشایی از چهار عضو منظومه شمسی ایجاد گردد.

با رفتن به سمت انتها ماه، فاصله زحل با این مجموعه بیشتر می گردد تا در نهایت حدود ساعت 01:45 طلوع کند و حدود 4 ساعت فرصت برای تماشای آن باشد.

اورانوس

در میانه اردیبهشت، اورانوس در مقارنه با خورشید قرار می گیرد. بنابراین در کل طول ماه هم بسیار به خورشید نزدیک است و امکان رصد آن وجود ندارد.

نپتون

شرایط رصدی دیگر غول یخی منظومه شمسی اما اندکی بهتر است. این سیاره که از دید ناظر زمینی اردیبهشت ماه در میان سیاره های مشتری و مریخ و ناهید قرار گرفته است، هرچند ابتدای ماه دیده نمی گردد، اما کم کم فرصت رصد آن افزایش می یابد. در 8 اردیبهشت مقارنه ای تماشای با ناهید خواهد داشت و می توان به وسیله تلسکوپ به سختی آن را مشاهده کرد.

با رفتن به سمت انتهای ماه طلوع نپتون هم زودتر اتفاق می افتد و بنابراین شرایط رصد بهتری خواهد داشت تا در نهایت انتها ماه یک مقارنه زیبای سرخابی با سیاره مریخ ایجاد کند که با دوربین دوچشمی امکان تماشای آن خواهد بود.

عکس کاور: طرحی گرافیکی از شرایط صبحگاهی آسمان در اردیبهشت 1401

Credit: Stellarium

منابع: Space, Astronomy, Photo Pills, Time and Date, Nojum Magazine