سفر به تاریخ باستانی ایران - وبلاگ شخصی اسماعیل

به گزارش وبلاگ شخصی اسماعیل، همه بارها این واژه را شنیده ایم که ایران، مهد تمدن و تاریخ است. برای رسیدن به چنین موضوعی کافی است تصمیم بگیریم سری به نقاط مختلف ایران بزنیم. فرقی نمی کند کجا می خواهیم برویم؛ شمال، جنوب، شرق یا غرب.

همه جای ایران تاریخ ویژه و بکر خودش را دارد که بی نظیر است و نمی توان چشم بر زیبایی ها بست.

همین موضوع ایران را متمایز نموده، زیرا هریک از استان های ایران طبیعت و تاریخ خودشان را دارد که متفاوت با استانی دیگر است حتی شهرهایی که به لحاظ جغرافیا نزدیک هستند، باز هم بناهای تاریخی شان خاص منطقه است.

همین موضوع باعث شده که در این سال ها این موضوع دستمایه ساخت مستندهای متنوعی شود. هریک از مستندسازان هم از نگاه خودشان به تاریخ ایران و طبیعت آن نگاه نموده اند و همین باعث شده تا تماشای مستندها برای مخاطبان خالی از لطف نباشد.

از سوی دیگر ایران آنقدر جاذبه تاریخی دارد که هرچقدر هم مستند فراوری شود، باز هم مواردی است که به آن پرداخت شود. همین مساله سبب شده تا پژمان مظاهری پور، مستندساز دست به کار شود.

او در تازه ترین ساخته اش با نام ایران باستان سراغ تاریخ مطالعات باستان شناسی رفته است و بعضی بناهای تاریخی ایران را انتخاب نموده و تاریخ باستان شناسی آنها را مورد آنالیز قرار داده است.

او این مستند را به همراه مریم حق پناه تهیه نموده است. او در کنار تهیه نمایندگی، کارگردانی مستند ایران باستان را هم به عهده دارد و شهرام درخشان هم گویندگی این اثر را انجام داده است.

این مجموعه مستندها صرفا قرار نیست قاب های زیبایی از بناهای تاریخی ارائه کند، بلکه قرار است به دانش مخاطبان هم بیفزاید.

به بهانه پخش این مجموعه که قرار است از 25 مرداد روزهای دوشنبه ساعت 21 از شبکه مستند روانه آنتن شود با پژمان مظاهری پور و شهرام درخشان به گفت وگو نشسته ایم.

مظاهری پور در کارنامه اش ساخت مستندهای شاهنامه شاه تهماسبی، وارثان کیومرث، انسان طغیانگر، داستان چند هزارساله یک شهر، وادی هفت واد، جیرفت تمدن گمشده، میراث فرهنگی، آب در ایران، دریاچه ای که بود، سعدی شاعر مصلح، داستان فراوری برق، دستگرد یزد شاپوران، غبار سرخ، ایران از پس هزاره ها، رامهرمز یک کاوش باستان شناسی، الموت، مسجد ایرانی، تخت سلیمان و... را دارد.

رمزگشایی تخت جمشید

هر اثر مستند برمبنای اهدافی ساخته می شود و روی آنتن می رود. این اتفاق هم در مجموعه مستند ایران باستان اتفاق افتاده است. می توانم بگویم این یک مجموعه فیلم باستان شناسی با موضوعات فرق دارد که مسلما مخاطبان از تماشای آن لذت می برند.

ما در این مستند فقط به بناهای تاریخی نپرداخته ایم، بلکه سعی نموده ایم تاریخ مطالعات باستان شناسی را دستمایه قرار بدهیم؛ بنابراین در مستند ایران باستان به عملیات کاوش ها و نگهداری از بناها می پردازیم. به اسم مثال گاهی دیده ایم که تخت جمشید دستمایه ساخت مستند شده است اما به مطالعات باستان شناسی آن پرداخت نشده و ما این بخش را محور قرار داده ایم؛ این که اشخاص چطور تخت جمشید را شناسایی و رمزگشایی نموده اند.

به هر حال این بخش از کار حتما تاریخ جذابی دارد که روایت آن برای مخاطبان خالی از لطف نیست. بنابراین ما در بخشی از مجموعه مستند ایران باستان به کاوش های علمی می پردازیم که برای تخت جمشید اتفاق افتاده که شاهان هخامنشی حضور داشتند؛ این که بعد از جنگ جهانی دوم ایرانی ها چه کارهایی انجام داده اند.

بعلاوه در قسمتی که مربوط به تخت جمشید می شود ما به سازه های تخت جمشید هم می پردازیم و این که ما چه تصور و شناختی از چنین سازه هایی داریم و از لحاظ علمی چگونه است. در واقع در بخش از مستند از زوایای متفاوت به بنای تخت جمشید نگاه نموده ایم و اطلاعات کاربردی در اختیار مخاطبان قرار می دهیم.

از سد سیمره تا تپه های هگمتانه

بخشی از مجموعه مستند ایران باستان به کاوش های باستان شناسی سد سیمره اختصاص دارد که در جهت رود سیمره و جزو استان های لرستان و ایلام واقع شده است. وقتی سدها را می سازند بخشی از محوطه های باستانی زیر آب می رود.

در این مواقع عملیات نجاتبخش انجام می شود. در این عملیات سازه ها را کاوش می نمایند تا اطلاعات باستان شناسی اش به مفهوم علمی استخراج شود که وقتی زیر آب رود، این اطلاعات موجود باشد. باستان شناسان برای هر یک از این بخش ها زحمات زیادی کشیدند و ما به همه این موارد می پردازیم. بخشی از مستند هم به تنگه کافری ایلام اختصاص دارد که در جهت جاده ایلام است و منظره بسیار زیبایی هم دارد. بعلاوه در این مستند به تپه های هگمتانه هم می پردازیم.

در آخرین قسمت از مجموعه مستند ایران باستان به کشتی بازمانده از دوران صفویه می پردازیم که در سواحل قروق تالش گیلان غرق شده است. در مجموع کوشش نموده ایم در هر یک از فیلم های مجموعه مستند ایران باستان اطلاعات محوری را در اختیار مخاطبان قرار بدهیم، زیرا ایران باستان یک مستند محض است. به هیچ وجه از فیلم های آرشیوی استفاده ننموده ایم و برای ساخت هریک از آثار به منطقه مربوط رفته و فیلمبرداری نموده ایم. طبیعی است هر کدام سختی های خاص خودش را داشت.

احتیاجهای باستان شناسی

مسلما برای ساخت هر مستند، معیارهایی در نظر می گیریم و ما هم مستثنا از این ماجرا نبودیم. طبیعی است برای انتخاب هریک از منطقه ها هدف، احتیاجهای باستان شناسی بود و این که احتیاج عمومی مردم ایجاب می نماید که بدانند سازه های بناهای تاریخی همانند تخت جمشید و... چیست، چه مطالعات علمی روی آنها اتفاق افتاده و... گاهی شاهد که شرح تاریخی برای مطالعات باستان شناسی داده نشده است.

در حالی که احتیاج ملی است و باید اسناد وجود داشته باشد و اطلاعات عمومی به مردم منتقل شود بنابراین ساخت چنین آثاری و کار کردن روی مطالعات باستان شناسی لازم است.

در موارد دیگر هم متناسب با شرایطی که در مجموعه فراوری می شد ما کاوش ها را رصد و شاخص ها را انتخاب می کردیم.

در ادامه هم با سرپرست کاوش ها ارتباط برقرار و آنها را ثبت می کردیم. البته کاوش های شاخص باستان شناسی ما از اینها خیلی بیشتر است و واقعا هرکدام از آنها جای پرداخت دارند، اتفاتی که در این سال ها و به طور کلی خیلی کم اتفاق افتاده است.

ما هم در این مستند فقط توانستیم این چند موضوع را در این سال ها در قالب ایران باستان به شکلی که می بینید، بیاوریم و روی آن کار کنیم.

20 سال همراهی با باستان شناسی

آغاز فعالیت من در این فضا به سال ها قبل برمی شود، حدود 20 سال است که مشغول کار روی باستان شناسی هستم و به همین خاطر باید تاکید کنم که این فضا بیشتر از این حرف ها جای کار و پرداخت دارد.

این در حالی است که ما در سینمای مستند، فیلم باستان شناسی خیلی کم داریم و بیشتر به امر معماری، تاریخ، میراث فرهنگی به مفهوم صنایع دستی، آیین ها، مراسم یا میراث ناملموس پرداخته شده و در این بین باستان شناسی در کشور ما مغفول مانده است چرا که مردم هم با آن آشنا نیستند و از آثار و فضای آن چیزی نمی دانند.

یک تجربه دوست داشتنی

شهرام درخشان، گوینده مستند ایران باستان است. او که سابقه تهیه نمایندگی و کارگردانی هم دارد، در بخش های مختلف این اثر به تشریح اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، می پردازد.

درخشان هم جزو افرادی است که در حوزه تاریخ فعالیت های مختلفی داشته و به باستان شناسی هم علاقه مند است. در ادامه با او گپ و گفتی درباره ایران باستان داشتیم.

اگر بخواهم از ابتدای آغاز این کار بگویم، جالب است اسم کنم من در کنار آقای مظاهری پور به اسم یک گوینده کار می کنم، نه فیلمساز؛ البته در این پروژه ما با هم تعامل داشتیم اما آقای مظاهری پور سال هاست در حوزه باستان شناسی فعالیت می نماید و یکی از معدود افراد مهم و پرکار در این فضاست.

نگاه او، جهتی که در پیش گرفته و به تبع آن هر کاری که در این راه انجام می دهد هم برای من حائز اهمیت و توجه است. همکاری با او برای من لذتبخش است، چرا که می دانم شیوه کاری و نگاه او در کار به چه شکل است.

به همین خاطر با افتخار و خرسندی همواره قبول می کنم گوینده و همراه کارهای او باشم. ضمناً خودم هم به موضوع تاریخ و باستان شناسی علاقه مندم وآثاری هم در این زمینه دارم، به همین خاطر کار کردن در این زمینه همواره برایم جالب بوده و هست.

نکته ای که در خصوص مستندهای اینچنینی وجود دارد این که نه تنها این فیلم، بلکه هر کدام از مستندهای اصولی که افراد به اسم عوامل آن واردش می شوند، داده هایی دارند که به اطلاعات و دانش آنها اضافه می نماید. من هم هر بار با آقای مظاهری پور کار می کنم دانشم در زمینه باستان شناسی و فضایی که کار دارد بیشتر می شود.

پرداخت صحیح و مدون به این موضوع هم اتفاق دیگری است که این دانش افزایی را به اوج خود می رساند. فیلم هایی با این موضوع معمولا مخاطبان فراگیر و زیادی دارند و علاقه مندانی هستند که همواره دنبال این موضوعات اند به همین خاطر فکر می کنم از ایران باستان هم به دلیل پژوهش و برنامه ریزی که در ساختار آن وجود دارد، استقبال خوبی شود.

از سوی دیگر، معمولا مردم ما دوست دارند از باستان شناسی و تاریخ آگاهی های جدیدی به دست بیاورند و کارهایی از این دست، چنین آگاهی هایی را در اختیارشان می گذارد. پس گمان می کنم این مجموعه می تواند مخاطبان و نگاه های زیادی به خود جلب کند.

آسیب های ملی نشناختن دنیای باستانی

این جریان یعنی آگاهی صحیح نداشتن از باستان شناسی که بحث بسیار مهمی است به ما در حوزه ملی دو لطمه وارد می نماید.

یکی آن که بی توجهی ها در این زمینه و در نتیجه رها کردن گنجینه های ارزشمند و پر از حرف باستانی، باعث غارت و تخریب آثاری که در اقصا نقاط کشور است می شود و دوم آن که ما از یک منبع بسیار خوب گردشگری محروم می شویم.

چرا که به این وسیله می شود آگاهی های بین المللی را به خودمان جلب کنیم و توریسم باستان شناسی داشته باشیم تا در کنار آن اطلاعات باستان شناسی که داریم را به مفهوم درست و علمی در قالب بین المللی مطرح کنیم. جریانی که امروز خبری از آن نیست و از این جهت بازمانده ایم.

علاوه بر اینها در حوزه سینمای مستند باستان شناسی دچار یک فقر عمیق هستیم که هر چقدر هم در این زمینه فراوریات اتفاق بیفتد همچنان خیلی جا داریم به نقطه ای برسیم تا بگوییم که به وسیله آن کارها، آثار خودمان را به شکل شایسته ای از منظر باستان شناسی معرفی و از اطلاعات آن در دنیای مدرن استفاده نموده ایم.

ایران و تاریخ باستانی که برای همه است

گاهی از من سوال می شود مخاطب این اثر چه گروهی است. یعنی این کار برای مخاطب خاص به شکل تخصصی ساخته شده یا این که هرکسی می تواند پای آن بنشیند. در این باره باید بگویم هدف اصلی من آشنایی مردم با باستان شناسی و معرفی این رشته است.

این که باستان شناسی چیست؟ باستان شناس چه می نماید؟ و... از سوی دیگر حاصل کار باستان شناس قابل استفاده در دانش امروز است؛ چراکه ما هر چقدر تاریخ خودمان را با باستان شناسی بشناسیم و به قسمت های تاریک و پرسایه این تاریخ دسترسی پیدا کنیم، در نتیجه به آگاهی بیشتری می رسیم. این آگاهی تاریخی به توسعه اجتماعی، مالی و فرهنگی ما در دوران کنونی منجر می شود. جریانی که باستان شناسی می تواند تا حد زیادی آن را پیش ببرد و از زوایه حقیقت به آنچه هست نگاه کند و نادیده هایی را برای ما روشن کند.

پخش از شبکه مستند

این مستند هفت قسمت دارد که هر کدام زمان های متفاوتی دارند؛ از 41دقیقه تا 26دقیقه زمانی است که در این قسمت ها به چشم می خورد. ایران باستان قرار بود در عید پخش شود که جدول پخش جا نداشت.

در ادامه قرار بود بعد از عید در هفته میراث فرهنگی روی آنتن برود که این نوبت را به ما ندادند. طبق آخرین صحبت ها قرار شد این کار از دوشنبه هفته آینده روی آنتن برود.

فاطمه شهدوست - فاطمه عودباشی / رسانه روزنامه وبلاگ شخصی اسماعیل